Απόλυση από τη δουλειά, χωρισμός από σχέση, διαζύγιο. Γεγονότα που όταν συμβούν στη ζωή κάποιου αποκαρδιώνεται, απογοητεύεται και συχνά καταλήγει να νιώθει αποτυχημένος. Είναι, όμως, αποτυχία μια τέτοια κατάσταση; Κι αν είναι , τι σημαίνει για τον καθένα μας προσωπικά και για το σύνολο της ζωής του γενικότερα; Μια αποτυχία κατά πόσο καθορίζει τη ζωή μας και κατά πόσο μας συνοδεύει στα επόμενα βήματά μας;
Πρέπει να παραδεχτούμε ότι ζούμε σε έναν απαιτητικό κόσμο και μια ανταγωνιστική κοινωνία, που μας θέλουν όλους επιτυχημένους με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Να έχουμε πετυχημένη δουλειά, να βγάζουμε πολλά χρήματα, να έχουμε μια συντροφική σχέση, να παντρευτούμε και να κάνουμε οικογένεια.
Στο σχολείο επιβραβεύονται οι μαθητές που έχουν τη μεγαλύτερη επίδοση, στη δουλειά παίρνουν προαγωγή τα πιο αποδοτικά στελέχη, στη ζωή θεωρούνται επιτυχημένοι όσοι βρίσκονται στην επικαιρότητα με τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, τον κοινωνικό τους κύκλο ή την οικογένεια που όλοι θα ζήλευαν.
Ταυτόχρονα, ο τρόπος που μεγαλώνουμε μέσα στην οικογένεια ακολουθεί το ίδιο μοτίβο ανατροφής, δηλαδή το «σπρώξιμο» προς μια επιτυχημένη πορεία ζωής. Να είμαστε οι καλύτεροι μαθητές, να πετύχουμε στην Ανώτερη εκπαίδευση, να βρούμε μια «καλή» δουλειά, να βγάλουμε πολλά χρήματα, να κάνουμε έναν επιτυχημένο γάμο και μια επιτυχημένη οικογένεια. Συχνά, ακόμα και ασυνείδητα, οι γονείς ωθούν τα παιδιά τους να εκπληρώσουν δικές τους επιθυμίες, να ζήσουν είτε όσα εκείνοι δε μπόρεσαν να ζήσουν, είτε όσα θεωρούν ότι θα κάνουν τα παιδιά τους ευτυχισμένα.
Επιπρόσθετα, σαν άτομα, ο καθένας μας κάνει σχέδια και όνειρα για τη ζωή του. Επενδύει σε σχέσεις, σε επαγγελματικές προοπτικές και σε σενάρια που θεωρεί ότι θα τον κάνουν ευτυχισμένο και προσπαθεί να τα εκπληρώσει.
Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι να ωθούμαστε σε ένα μοτίβο ζωής που μας θέλει σε έναν διαρκή αγώνα να εκπληρώσουμε τις κοινωνικές επιταγές, τα σχέδια των γονιών μας, τα όνειρα που κάνουμε. Τι συμβαίνει, όμως, όταν κάτι πάει στραβά; Όταν χάσουμε τη δουλειά μας, όταν δεν μας επιλέξουν σε κάποια άλλη, όταν χωρίσουμε από μια σχέση ή έναν γάμο ή όταν δε γίνεται εφικτό ένα από τα όνειρά μας;
Η λέξη «αποτυχία» που συνοδεύει τη μη ικανοποίηση κάποιων στόχων μας ακούγεται βαριά. Βαραίνει περισσότερο, δε, όταν με αφορμή μια «αποτυχία» μας, καταλήγουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας αποτυχημένο γενικότερα. Φορτιζόμαστε αρνητικά, αυτοκατηγορούμαστε, νιώθουμε ότι δε θα μπορέσουμε να καταφέρουμε τίποτα στη ζωή μας. Κι όμως, το γεγονός ότι δεν έγινε κάτι πραγματικότητα, δε σημαίνει ότι είναι κάτι αρνητικό ή κάτι που θα έπρεπε να μας κάνει να θεωρήσουμε τον εαυτό μας άτυχο, δυστυχισμένο ή αποτυχημένο.
Η έννοια του εαυτού είναι κάτι περισσότερο από το σύνολο των πράξεών μας. Η ταυτότητά μας σαν άτομα είναι ένας ρευστός όρος με πολλές προεκτάσεις, που χαρακτηρίζεται από την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα μας, από τα βιώματά μας, από τον τρόπο που αντιδρούμε και συμπεριφερόμαστε στα όσα μας συμβαίνουν, από τη μοναδικότητά μας ως άτομα.
Από την άλλη, το να μη γίνει κάτι που σχεδιάζαμε ή επιθυμούσαμε δε σημαίνει ότι εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς. Εξωτερικές επιδράσεις, άλλοι άνθρωποι που σχετίζονται με το συγκεκριμένο γεγονός ή απλά αστάθμητοι τυχαίοι παράγοντες μπορεί να είναι οι αιτίες που κάτι δεν έγινε όπως θα το θέλαμε. Για παράδειγμα, σε έναν χωρισμό δεν είναι υπεύθυνη η μια πλευρά αποκλειστικά, αλλά και οι δύο έχουν μερίδιο ευθύνης για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Αντίστοιχα, σε μια υποψήφια θέση για εργασία μπορεί να μην επιλεγούμε όχι γιατί δεν είμαστε ικανοί, αλλά γιατί υπήρχε κάποιος που πληρούσε περισσότερο τα κριτήρια από εμάς. Τέλος, μια απόλυση μπορεί να είναι απόρροια της οικονομικής κατάστασης που βιώνουμε και όχι της προσωπικής μας ανικανότητας.
Αυτό που χρειάζεται να έχουμε στο νου μας κάθε φορά είναι πως η ζωή μας δεν είναι μια γραμμική πορεία με διαδοχικούς στόχους που πρέπει να εκπληρώνονται πάντα. Ο κάθε άνθρωπος οφείλει να κάνει σχέδια και να βάζει στόχους προσπαθώντας να τους ικανοποιήσει, αλλά είναι αναγκαίο να λαμβάνει υπόψη του κάθε φορά το πλαίσιο στο οποίο αγωνίζεται να υλοποιήσει τους στόχους αυτούς και να γνωρίζει τις ικανότητες και τις δυνατότητές του. Η θέτηση μη ρεαλιστικών στόχων οδηγεί στην αδυναμία πραγματοποίησής τους και ακολουθείται από τη ματαίωση και την απογοήτευση του ατόμου.
Επιπλέον, το να αποτύχουμε σε κάτι μια ή περισσότερες φορές δε μας καθιστά αποτυχημένους στη ζωή μας γενικά. Η πορεία μας δεν κρίνεται από μεμονωμένα γεγονότα, η ικανότητά μας ως άτομα δεν αυξομειώνεται ανάλογα με τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες μας, ούτε από το κατά πόσο ζούμε σύμφωνα με τις μοινωνικές επιταγές ακολουθώντας το ρεύμα.
Ο καθένας μας χρειάζεται να στρέφεται μέσα του και να αναγνωρίζει την ύπαρξή του ως αυτόνομη, ξεχωριστή και με ιδιαίτερα χαρίσματα που τον κάνουν μοναδικό και άξιο πρώτα στα δικά του μάτια κι έπειτα στα μάτια των άλλων. Το δώρο της ζωής έχει δοθεί σε όλους μας ισότιμα και είναι στο χέρι μας να αξιοποιήσουμε αυτό το δώρο καλλιεργώντας το δυναμικό μας και γινόμενοι το καλύτερο δυνατό που μπορούμε. Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες είναι μέσα στη ζωή εναλασσόμενες, κι εμείς είμαστε εδώ για να τις ζήσουμε. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε τα λόγια που αποδίδονται στον Τόμας Έντισον: «δεν απέτυχα, απλά βρήκα 10.000 τρόπους που δε δουλεύουν».
(το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό about το καλοκαίρι του 2013)
marianipapanikolaou 